Rodzaje badań profilaktycznych

Stosownie do postanowień art. 229 K.p., pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom, na swój koszt, profilaktyczną opiekę lekarską. Na tę opieką składają się następujące rodzaje badań:

1) Badania wstępne - wykonywane są przed rozpoczęciem pracy wobec:

• osób przyjmowanych do pracy,
• pracowników młodocianych przenoszonych na inne stanowiska pracy i innych pracowników przenoszonych na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe; w szczególności wykonanie tego badania będzie konieczne w razie polecenia pracownikowi wykonywania innej pracy w trybie art. 42 § 4 K.p., jeżeli będzie ona wiązała się z czynnikami szkodliwymi i warunkami uciążliwymi (innymi od dotychczasowych).

• ponownie przyjmowane do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą, a także
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy, z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych; regułę tę stosuje się odpowiednio w przypadku przyjmowania do pracy osoby pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą.

2) Badania okresowe - wykonywane są u wszystkich pracowników, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy i warunków pracy, w terminach wskazanych przez lekarza medycyny pracy. Celem tych badań jest stwierdzenie braku przeciwwskazań do dalszej pracy na dotychczasowym stanowisku pracy.

3) Badania kontrolne - wykonywane są przed dopuszczeniem do pracy pracownika, którego niezdolność do pracy z powodu choroby trwała dłużej niż 30 dni. Celem tych badań jest ustalenie zdolności do ponownego wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Zdaniem Sądu Najwyższego, odmowa poddania się badaniom kontrolnym uzasadnia niedopuszczenie do pracy bez zachowania wynagrodzenia, gdy wyłączną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po stronie pracownika (por. wyrok SN z 23 września 2004 r., sygn. akt I PK 541/03, OSNP 2005/7/94). Fakt niepoddania się badaniom kontrolnym może także powodować natychmiastowe rozwiązanie stosunku pracy w każdym czasie (por. wyrok SN z 2 marca 2011 r., sygn. akt II PK 188/10 oraz wyrok SN z 10 stycznia 2006 r., sygn. akt I PK 131/05, OSNP 2006/23-24/344).

Wiele wątpliwości budziła kwestia dotycząca możliwości udzielania pracownikowi urlopu wypoczynkowego zaraz po ponad 30-dniowym zwolnieniu lekarskim, bez przeprowadzenia badań kontrolnych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że jest to dopuszczalne (por. m.in. wyrok z 9 stycznia 2011 r., sygn. akt II PK 240/10, OSNP 2012/9-10/113). Analogicznie stanowisko zajął GIP w piśmie z 25 marca 2024 r. (znak GIP-GBI.0701.43.2024.3) będącym odpowiedzią na pytania naszego Wydawnictwa.

4) Tzw. badania "końcowe" - szczególna kategoria badań okresowych - wykonywane są u pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających:

• po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami,
• po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.

Wspólną cechą badań profilaktycznych jest ich cel, czyli ustalenie zdrowotnych możliwości (zdolności) pracownika do wykonywania określonej pracy u danego pracodawcy.

Pracownica przed urlopem macierzyńskim przebywała na zwolnieniu lekarskim. Zwolnienie to było wystawiane kilkukrotnie, a łączny czas jego trwania wynosił powyżej 30 dni. Dodatkowo w trakcie korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem skończyła się ważność badań okresowych pracownicy. Czy pracownica powinna zostać skierowana zarówno na badania okresowe, jak i kontrolne?

W opisanym przypadku pracodawca powinien wydać pracownicy skierowanie na badania profilaktyczne, w którym zaznaczy, że są to badania zarówno okresowe, jak i kontrolne. Natomiast lekarz medycyny pracy powinien wydać jej orzeczenie lekarskie, z którego będzie wynikało, że dotyczą one zarówno badań okresowych, jak i kontrolnych bądź po prostu wydać dwa oddzielne orzeczenia.

Uwaga! Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (Dz. U. z 2022 r. poz. 437), badania wstępne, okresowe i kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot obowiązany do ich zapewnienia, czyli w tym przypadku przez pracodawcę, z podstawową jednostką służby medycyny pracy.

Zarówno okresowe, jak i kontrolne badania lekarskie, powinny być przeprowadzane w miarę możliwości w godzinach pracy i zgodnie z tą zasadą pracodawca powinien kierować na nie pracowników. Dopiero wtedy, gdy nie jest to możliwe ze względu np. na harmonogram czasu pracy, pracownik będzie miał obowiązek wykonać je poza godzinami pracy. W pozostałych przypadkach, jeżeli z uwagi na organizację pracy można pracownika skierować na badania w godzinach pracy, należy stosować przedstawioną zasadę. Ma ona pierwszorzędne znaczenie, jak bowiem wskazuje orzecznictwo (por. np. wyrok SN z 10 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 642/99, OSNP 2001/20/619), polecenie wykonywania badań lekarskich jest poleceniem służbowym dotyczącym pracy i jako takie powinno być wykonywane w godzinach pracy, z wszelkimi płynącymi stąd konsekwencjami.