Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp

Za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy odpowiada pracodawca. Obowiązki pracowników w dziedzinie bhp oraz powierzenie wykonywania zadań służby bhp specjalistom spoza zakładu pracy nie wpływają na zakres odpowiedzialności pracodawcy.

Jak wynika z orzecznictwa, zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie winy (por. m.in. wyrok SN z 14 września 2000 r., sygn. akt II UKN 207/00, OSNP 2002/8/191). Oznacza to, że w przypadku niedopełnienia swych obowiązków pracodawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej (np. w zakresie roszczeń niepokrytych świadczeniami z ubezpieczenia społecznego z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych).

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy określone zostały w Rozdziale I Działu dziesiątego Kodeksu pracy. Jak wskazuje art. 207 K.p., podstawową powinnością pracodawcy jest ochrona zdrowia i życia pracowników. Realizacja tego obowiązku powinna następować w oparciu o najnowsze osiągnięcia nauki i techniki (m.in. dorobek ergonomii, socjologii, psychologii i medycyny pracy). Pracodawca jest obowiązany w szczególności do:

• organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
• zapewniania przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bhp, wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń,
• reagowania na potrzeby w zakresie zapewnienia bhp oraz dostosowywania środków podejmowanych w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
• zapewnienia rozwoju spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
• uwzględniania ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
• zapewniania wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy,
• zapewniania wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.

Wśród kolejnych obowiązków pracodawcy można wymienić m.in.:

• zapewnienie środków niezbędnych do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników,
• wyznaczenie pracowników do udzielania pierwszej pomocy, a także do wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników (jeśli pracodawca zatrudnia tylko pracowników młodocianych lub niepełnosprawnych, to te działania może wykonywać sam),
• zapewnienie łączności ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej,
• wstrzymanie pracy oraz umożliwienie pracownikom podjęcia działań w celu uniknięcia niebezpieczeństwa w przypadku bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia.

Należy również przypomnieć, że pracodawca ma także obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy nie tylko pracownikom w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, ale również osobom fizycznym świadczącym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą, jak też uczniom i studentom odbywającym zajęcia na terenie zakładu. Ponadto, w razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby nieuczestniczące w procesie pracy, pracodawca powinien zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia tym osobom (art. 304 K.p.).

Uwaga! Pracodawca zobowiązany jest nie tylko do realizowania powszechnie obowiązujących przepisów bhp, bowiem jego obowiązki polegają również na zagwarantowaniu faktycznego bezpieczeństwa (por. wyrok SN z 13 września 2016 r., sygn. akt III PK 146/15, OSP 2017/5/51).

Istotne jest również to, że obowiązki pracodawcy w zakresie bhp mają charakter bezwarunkowy w tym sensie, że obciążają pracodawcę niezależnie od sposobu spełniania świadczenia przez pracownika i dlatego pracodawca nie może się uwolnić od odpowiedzialności za ich naruszenie zgłoszeniem zarzutu, że również pracownik nie dopełnił obowiązków z zakresu bhp (por. wyrok SN z 13 kwietnia 2017 r., sygn. akt I PK 146/16 i postanowienie SN z 26 kwietnia 2022 r., sygn. akt III PSK 169/21).