Czy pracownik może żądać zadośćuczynienia od pracodawcy za chorobę zawodową?

Schorzenie byłego pracownika uznano za chorobę zawodową, za którą otrzymał odszkodowanie z ZUS. Czy może on domagać się od pracodawcy zadośćuczynienia?

W razie stwierdzenia u pracownika choroby zawodowej, pracodawca może być zobowiązany do wypłacenia mu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Podstawę roszczeń pracownika mogą stanowić przepisy Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych albo o odpowiedzialności prowadzącego przedsiębiorstwo opartej na zasadzie ryzyka.

Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest prawo pracownika do bezpiecznych warunków pracy, które zapewnia pracodawca (art. 15 i 207 K.p.). Zakres tej powinności obejmuje między innymi gwarancję przestrzegania w zakładzie pracy przepisów i zasad bhp, wydawanie poleceń usunięcia ewentualnych uchybień w tej sferze oraz kontrolowanie ich wykonania. Powszechnie przyjmuje się, że pracownik, u którego stwierdzono chorobę zawodową może żądać od firmy świadczeń finansowych także na podstawie Kodeksu cywilnego. Zasadnicze znaczenie mają tu przepisy określające odpowiedzialność za czyn niedozwolony (art. 415 i następne K.c.). Na dopuszczalność dochodzenia takich roszczeń uzupełniających w stosunku do świadczeń wynikających z ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1242), dalej ustawy wypadkowej, wskazywał wielokrotnie Sąd Najwyższy, m.in. w wyroku z 5 lipca 2005 r. (sygn. akt I PK 293/04, Pr. Pracy 2005/11/35). Odpowiedzialność pracodawcy wobec pracownika z tytułu szkody powstałej wskutek choroby zawodowej nie jest wyłączona poprzez fakt, że pracownik otrzymał już jednorazowe odszkodowanie wypłacane przez ZUS na podstawie ww. ustawy. Pracownicy mogą bowiem występować przeciwko swoim pracodawcom także z żądaniem zasądzenia zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz renty wyrównawczej w razie utraty zdolności do pracy, jeśli ich szkody nie zostały zaspokojone w całości przez świadczenia z ZUS.

Należy przy tym zauważyć, że zadośćuczynienie pieniężne z art. 445 K.c. ma na celu naprawienie krzywdy, a więc szkody niemajątkowej. Obejmuje wszystkie cierpienia fizyczne i psychiczne, zarówno już doznane jak i przyszłe.

W orzecznictwie sądowym podkreśla się więc, że pojęcie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest pojęciem szerszym i mieszczącym w sobie inne jeszcze elementy, których nie jest w stanie zaspokoić jednorazowe odszkodowanie.

Podstawą dochodzenia przez pracownika zadośćuczynienia od pracodawcy prowadzącego firmę produkcyjną może być zwłaszcza art. 435 K.c., według którego prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. W procesie o zadośćuczynienie od pracodawcy, którego odpowiedzialność jako prowadzącego przedsiębiorstwo wprawiane w ruch siłami przyrody oparta jest na zasadzie ryzyka, nie ma znaczenia, czy można mu przypisać zawinienie lub bezprawne zaniedbania w zakresie obowiązków dotyczących stworzenia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Podobnie wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 2002 r. (sygn. akt I PKN 853/00, OSNP-wkł. 2002/18/4), gdyż odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, określona w art. 435 § 1 K.c., oparta jest na założeniu, że samo funkcjonowanie zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody stwarza niebezpieczeństwo wyrządzenia szkody, niezależnie od działania lub zaniechania prowadzącego taki zakład.

Pracownik, występując z powództwem przeciwko pracodawcy, musi wykazać istnienie prawnych przesłanek cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej, tj.:

• ciążącą na pracodawcy odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego albo ryzyka,
   
• poniesioną szkodę (krzywdę, uszczerbek na zdrowiu),
   
• związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem będącym wypadkiem przy pracy (odpowiednio chorobą zawodową) a powstaniem szkody.

Tak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, m.in. wyroku z 20 stycznia 1998 r. (sygn. akt II UKN 450/97, OSNP 1998/24/720).

Zasadnicze znaczenie ma rozmiar szkody niemajątkowej. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że zadośćuczynienie musi dla poszkodowanego przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej. Przy czym za kryteria istotne przy ustalaniu sumy zadośćuczynienia uważa się: rodzaj naruszonego dobra, zakres i rodzaj rozstroju zdrowia, czas trwania cierpień, wiek pokrzywdzonego, intensywność ujemnych doznań fizycznych i psychicznych, rokowania na przyszłość.