Obowiązki pracodawcy w razie wypadku przy pracy

Jakie obowiązki spoczywają na pracodawcy w sytuacji zgłoszenia przez pracownika wypadku przy pracy? Czy po powołaniu zespołu powypadkowego ten zespół jest odpowiedzialny za wszystkie czynności związane z postępowaniem powypadkowym? W jakim zakresie pracodawca jest zwolniony z procedury, jeżeli nie jest członkiem zespołu powypadkowego?

W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom (art. 234 K.p.). Przy czym obowiązki pracodawcy w związku z zaistnieniem wypadku mogą różnić się, w zależności od charakteru zdarzenia.

Wypadek przy pracy jest zdarzeniem nagłym, wywołanym przyczyną zewnętrzną, powodującym uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

W celu ustalenia czy zdarzenie miało charakter wypadku przy pracy, czy też był to wypadek nieposiadający takiego przymiotu, muszą zaistnieć wszystkie wspomniane przesłanki jednocześnie. Bada to powołany przez zatrudniającego zespół powypadkowy. Jednakże fakt powołania takiego zespołu nie zwalnia pracodawcy z obowiązku zabezpieczenia miejsca wypadku w sposób wykluczający:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych,
• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane,
• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności (§ 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, Dz. U. nr 105, poz. 870, dalej rozporządzenia).

Uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku może nastąpić dopiero po wyrażeniu na to zgody przez pracodawcę, który powinien to zrobić w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy i co do zasady dopiero po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku. Jednakże w sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego, zgodę tę pracodawca może wydać dopiero po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem (§ 3 ust. 2-3 rozporządzenia). Dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez zachowania przytoczonej procedury jest dopuszczalne tylko pod warunkiem, że zaistnieje konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.

Z przepisów Kodeksu pracy wynika obowiązek niezwłocznego zawiadomienia właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki (art. 234 § 2 K.p.).

Nie zawsze pracodawca będzie wiedział, czy pozwolenie na uruchomienie maszyn i innych urządzeń powinien wydać po konsultacji z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem albo, czy powinien zawiadomić te służby. Przyczyny tego są dwie. Pierwsza wynika z samej definicji wypadku śmiertelnego, zgodnie z którą zdarzenie ma taki charakter, gdy śmierć nastąpi w okresie 6 miesięcy od dnia zdarzenia. Drugą jest brak specjalistycznej wiedzy medycznej, co nie zawsze pozwoli zatrudniającemu ocenić ciężkość szkód, jakie doznał pracownik. Przy czym osąd ten nie jest niemożliwy, ponieważ z przepisów wynika, że wypadek ciężki to taki, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała. Najmniej problemów powinno powodować ustalenie, że doszło do wypadku zbiorowego. Jeżeli w zdarzeniu zostały pokrzywdzone co najmniej dwie osoby, to bez wątpienia mamy do czynienia z wypadkiem o takim charakterze.

Pracodawca poza zabezpieczeniem miejsca wypadku oraz powołaniem zespołu powypadkowego sam też bierze udział w postępowaniu, nawet jeżeli nie jest członkiem zespołu badającego zaistnienie przesłanek wypadku. Do jego powinności należy zatwierdzenie protokołu powypadkowego w ciągu 5 dni od dnia jego sporządzenia albo jego zwrot zespołowi powypadkowemu, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia, jeżeli do treści protokołu powypadkowego zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół powypadkowy nie odpowiada warunkom określonym w rozporządzeniu (§ 13 rozporządzenia). To zatrudniający ma obowiązek niezwłocznego doręczenia poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego - członkom rodziny zmarłego pracownika, zatwierdzonego protokołu powypadkowego. A ponadto, gdy dokument ten dotyczy wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych - właściwemu inspektorowi pracy (§ 14 rozporządzenia).

Do innych obowiązków zatrudniającego należą: prowadzenie rejestru wypadków przy pracy (art. 234 § 3 K.p.), przechowywanie protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat (art. 234 § 3¹ K.p.), sporządzenie dokumentacji do Głównego Urzędu Statystycznego (rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy, Dz. U. nr 14, poz. 80 z późn. zm.).