Przeprowadzanie badań wstępnych i przesłanki zwolnienia z badań

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do zatrudnienia na określonym stanowisku pracy. Realizacja tego obowiązku następuje m.in. poprzez kierowanie zatrudnianej osoby na wstępne badania profilaktyczne. Prawo pracy oraz regulacje odrębne przewidują jednak kilka wyjątków od wymogu przeprowadzenia tych badań.

Badania na ogólnych zasadach

Obowiązek odbycia wstępnych badań profilaktycznych został określony w art. 229 § 1 K.p. Zgodnie z tym przepisem wstępnym badaniom lekarskim podlegają m.in. osoby przyjmowane do pracy.

Ustawodawca przewidział jednak pewne wyjątki od obowiązku wykonania badań wstępnych. Jak stanowi art. 229 § 1¹ K.p., takim badaniom nie podlegają osoby przyjmowane do pracy:

1) u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą,

2) u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie wystawione przez poprzedniego pracodawcę, a nowy pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na oferowanym przez niego stanowisku pracy.

Regulacja wskazana w pkt 2 dotyczy odpowiednio osób pozostających w równoległym stosunku pracy. Nie odnosi się natomiast do przypadków zatrudnienia pracownika w celu wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Przytoczone zasady zwolnienia z badań wstępnych wynikają z ogólnych przepisów Kodeksu pracy i dotyczą standardowych sytuacji. W czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii w związku z COVID-19 przepisy te zostały jednak częściowo zmienione na mocy ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19... (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 ze zm.), zwanej specustawą w sprawie COVID-19.

Covidowe przesłanki zwolnienia z badań

Na podstawie specustawy w sprawie COVID-19 wprowadzono możliwość przeprowadzenia badań wstępnych i kontrolnych przez innego lekarza niż lekarz medycyny pracy (badanie może być przeprowadzone zdalnie). Ponadto wprowadzono regulację, zgodnie z którą badania wstępne, okresowe i kontrolne, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 r., zachowują ważność do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego/epidemii (art. 12a ust. 3 i art. 31m ust. 1 specustawy w sprawie COVID-19).

Istotne zmiany wprowadzono też w ogólnych, kodeksowych zasadach zwolnienia z badań wstępnych. Przesłanki zwolnienia z wymogu odbycia tych badań generalnie pozostały takie same, jednak dopuszczalny okres przerwy między zakończeniem poprzedniego a nawiązaniem nowego stosunku pracy (u tego samego lub u innego pracodawcy) wydłużono do 180 dni. Jeżeli natomiast pracodawca zamierza zatrudnić pracownika (nowego lub którego zatrudniał już w zakładzie pracy) na stanowisku administracyjno-biurowym, wówczas nie ma obowiązku skierowania go na badania wstępne, pod warunkiem:

• posiadania przez pracownika aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie wystawionym przez inny/dotychczasowy zakład pracy,
• ustalenia przez pracodawcę, że ww. warunki odpowiadają warunkom występującym na nowym, administracyjnym stanowisku pracy.

Należy podkreślić, że przedstawione zasady zwolnienia z badań wstępnych, określone w art. 12a ust. 5 specustawy w sprawie COVID-19, obowiązują tylko w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

Badania kierowców zawodowych

Badania profilaktyczne pracownika zatrudnianego na stanowisku kierowcy pojazdu o dmc powyżej 3,5 tony odbywają się na odrębnych zasadach, określonych w art. 39j-39k ustawy o transporcie drogowym (Dz. U. z 2022 r. poz. 180 ze zm.). Spełnienie obowiązku skierowania kierowcy na te badania jest równoznaczne ze spełnieniem obowiązków pracodawcy w zakresie wstępnych i okresowych badań lekarskich pracowników, o których mowa w art. 229 K.p. W okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii w związku z COVID-19 obowiązek przeprowadzenia badań przewidzianych w art. 39j-39k ustawy o transporcie drogowym został jednak zawieszony. Powyższe wynika z art. 12a ust. 1 pkt 2 specustawy w sprawie COVID-19. Strony będą musiały dopełnić zawieszonego obowiązku do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu epidemii wprowadzonego w związku z COVID-19.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.)