Badania lekarskie dla młodocianych zatrudnionych na podstawie umowy zlecenia

Czy młodociani powyżej 16. roku życia, zatrudnieni na podstawie umowy zlecenia, muszą mieć przeprowadzone badania lekarskie? Jeżeli tak, to kto pokrywa koszt tych badań? Czy powinni odbyć szkolenie bhp? Czy młodocianych powyżej 16. roku życia, którzy nie ukończyli gimnazjum można zatrudniać do prac lekkich (typu zamiatanie, mycie) na podstawie umowy cywilnoprawnej?

Pracodawcy oraz przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, organizujący pracę wykonywaną przez osoby fizyczne na innej podstawie niż stosunek pracy mają obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy osobom wykonującym pracę w zakładzie lub w innym wyznaczonym miejscu (art. 304 § 1 i 3 K.p.). Zapewnienie bhp w miejscu pracy, realizacji zlecenia lub świadczenia usług jest pojęciem niezwykle szerokim. Składa się na to zapewnienie odpowiednich pomieszczeń pracy, ciągów komunikacyjnych i dróg ewakuacyjnych, zapewnienie środków ochrony zbiorowej, instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy, postępowania w razie wypadku lub konieczności ewakuacji itp. Odnosząc to pojęcie do konkretnej osoby, przez zapewnienie bhp należy rozumieć:

• przeszkolenie w tej dziedzinie,
   
• zapoznanie z zagrożeniami oraz sposobami ochrony przed ich negatywnym oddziaływaniem,
   
• przekazanie instrukcji bezpiecznego wykonywania pracy.

W pojęciu tym mieści się również zweryfikowanie, przy udziale lekarza medycyny pracy, czy osoba ta nie ma przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania zajęć określonego rodzaju. Zapewnienie bhp zleceniobiorcom wymaga ponadto uzależnienia możliwości realizacji umowy od stosowania takich samych ochron indywidualnych, z jakich korzystają pracownicy realizujący podobne czynności w tych samych pomieszczeniach pracy.

Konkretne obowiązki pracodawcy lub przedsiębiorcy organizującego pracę młodocianych zleceniobiorców zależeć będą w dużej mierze od rodzaju powierzanych im zadań. W każdym przypadku warto przeprowadzić i udokumentować instruktaż ogólny i stanowiskowy w dziedzinie bhp. Ten pierwszy przeprowadza pracownik służby bhp, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby lub pracodawca - jeśli sam wykonuje te zadania, ewentualnie pracownik wyznaczony przez pracodawcę, posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu - posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp. Tak wynika z § 10 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.), dalej rozporządzenia w sprawie szkolenia bhp.

Rozporządzenia z zakresu bhp dostępne są w serwisie  www.przepisy.gofin.pl.

Drugą część szkolenia wstępnego bhp przeprowadza pracodawca lub osoba zarządzająca pracownikami, posiadająca odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz przeszkolona w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego (§ 11 ust. 5 rozporządzenia w sprawie szkolenia bhp). W praktyce oznacza to, że osoba prowadząca instruktaż stanowiskowy musi legitymować się ważnym szkoleniem okresowym bhp dla pracodawców i innych osób kierujących pracownikami.

Przeszkolenie zleceniobiorcy w dziedzinie bhp nie powinno przysporzyć większych trudności ani dodatkowych wydatków, skoro w zależności od struktury firmy może przeprowadzać je pracodawca osobiście lub za pośrednictwem wyznaczonego pracownika bądź osoby zarządzającej pracownikami.

Drugim krokiem będzie ocena kandydata pod kątem istnienia lub braku przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania określonego rodzaju pracy. Przepisy nie wprowadzają tego obowiązku wprost, więc zleceniodawca może na własne ryzyko zrezygnować z konieczności posiadania przez zleceniobiorców ważnych badań. Wskazana jest tu jednak ostrożność i ograniczenie tej praktyki do przypadków, w których zagrożenia zawodowe są niewielkie, a wystąpienie negatywnych skutków zdrowotnych mało prawdopodobne - np. w przypadku zadań biurowych. Jeśli jednak zleceniobiorca ma wykonywać pracę fizyczną np. zamiatanie lub mycie, wskazanym jest aby upewnić się, że nie ma do tego przeciwwskazań zdrowotnych.

Ustawodawca nie rozstrzyga, kto ponosi koszty badań lekarskich zleceniobiorców, decydujące znaczenie ma przyjęta przez konkretnego zleceniodawcę praktyka. Może on wymagać od kandydatów przeprowadzenia badań w jednostce medycyny pracy na własny koszt, uzależniając podpisanie umowy od braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy. Możliwe jest również sfinansowanie tych badań przez podmiot zatrudniający. W kwestii zaopatrzenia zleceniobiorców w środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, jeśli są wymagane na zajmowanym stanowisku, przepisy milczą. Warto jednak pamiętać, że podobnie jak w przypadku pracowników środki te stanowią własność podmiotu zatrudniającego i są wydawane do używania, a nie na własność. W związku z tym w większości firm korzystających ze zleceniobiorców przy pracach wymagających stosowania ochron indywidualnych są im one udostępniane na takich samych zasadach, jak pracownikom.

Jako osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych młodociany może działać samodzielnie wyłącznie w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. Przepisy nie przewidują szczególnej formy dla zawarcia umowy zlecenia, więc zgoda przedstawiciela ustawowego może przybrać dowolną formę - również ustną (art. 63 § 2 K.c.). Dla celów dowodowych warto jednak zadbać o to aby została udzielona w formie pisemnej, np. na obydwu egzemplarzach umowy zlecenia. Przedstawiciel ustawowy małoletniego nie musi uczestniczyć w zawieraniu umowy zlecenia, gdyż jego zgoda może zostać wyrażona zarówno przed, jak i po zawarciu takiej umowy, a w ostatnim z omawianych przypadków wywiera skutek od daty zawarcia umowy zlecenia. W takim razie dokument, z którego wynika zgoda przedstawiciela ustawowego warto przechowywać wraz z umową podpisaną z młodocianym.

Możliwość zawarcia umowy zlecenia z młodocianym, który ukończył 16 lat, ale nadal uczęszcza do gimnazjum może budzić pewne wątpliwości. Z art. 191 § 1 K.p. wynika bowiem wymóg ukończenia co najmniej 8-letniej szkoły podstawowej, a zatrudnienie młodocianych, którzy jej nie ukończyli zostało dopuszczone wyjątkowo. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie przypadków, w których wyjątkowo jest dopuszczalne zatrudnianie młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum... (Dz. U. nr 214, poz. 1808) dopuszcza w § 1 możliwość zatrudnienia młodocianego, który nie ukończył gimnazjum w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy na wniosek jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna. Pod warunkiem, że młodociany zostanie przyjęty do oddziału przysposabiającego do pracy utworzonego w gimnazjum i uzyska pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej albo uzyska zezwolenie dyrektora gimnazjum, w którego obwodzie mieszka, na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą oraz przedstawi pozytywną opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej. Podkreślenia wymaga to, że ten wyjątek ma zastosowanie do przypadków zatrudnienia młodocianego w oparciu o umowę o pracę, więc nie rozciąga się na umowy cywilnoprawne. W efekcie fakt uczęszczania do gimnazjum nie ma wpływu na możliwość zawarcia umowy zlecenia na wykonywanie prac lekkich z młodocianym, który ukończył 16. rok życia. Obowiązkowe zajęcia szkolne powinny jednak zostać uwzględnione przy układaniu rozkładów pracy młodocianych tak, aby wykonywanie zlecenia nie wykluczało możliwości kształcenia się do ukończenia 18. roku życia - co jest obowiązkiem młodocianego.