Regulacje dotyczące wykonywania badań profilaktycznych

Badania wstępne i zwolnienie z badań

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego, stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, w warunkach pracy określonych w skierowaniu na badania profilaktyczne (art. 229 § 4 K.p.). Realizacja tego obowiązku następuje poprzez kierowanie pracownika na wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie. Zgodnie z art. 229 § 1 K.p. wstępnym badaniom lekarskim podlegają:

• osoby przyjmowane do pracy (z pewnymi wyjątkami, o których mowa w dalszej części artykułu),
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy oraz pozostali pracownicy przenoszeni na stanowiska, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Ustawodawca przewidział w Kodeksie pracy dwa wyjątki od obowiązku wykonania badań wstępnych. Jak stanowi art. 229 § 1¹ K.p., badaniom wstępnym nie podlegają osoby:

• przyjmowane ponownie do pracy u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy z tym pracodawcą,
• przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie wystawione przez poprzedniego pracodawcę, a nowy pracodawca stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na oferowanym przez niego stanowisku pracy (z wyłączeniem osób przyjmowanych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych). Regulacja ta dotyczy odpowiednio osób przyjmowanych do pracy do nowego pracodawcy, pozostających jednocześnie w równoległym stosunku pracy z innym pracodawcą.

Badania okresowe i kontrolne

Badania okresowe dotyczą ogółu pracowników, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy i jej warunków. Są one wykonywane w terminach wskazanych przez lekarza medycyny pracy. Ich celem jest stwierdzenie braku przeciwwskazań do dalszej pracy na dotychczasowym stanowisku. Czasami pracodawca ma też obowiązek zapewnić okresowe badania lekarskie już po zakończeniu zatrudnienia. Dotyczy to pracowników, którzy wykonywali pracę w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Mogą oni m.in. po rozwiązaniu stosunku pracy zgłosić wniosek o objęcie takimi badaniami (art. 229 § 5 K.p.).

Badania kontrolne wykonywane są przed dopuszczeniem do pracy pracownika, który z powodu choroby przebywał na zwolnieniu lekarskim powyżej 30 dni. Celem badań kontrolnych jest ustalenie zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Badania okresowe i kontrolne powinny być przeprowadzone w miarę możliwości w godzinach pracy (art. 229 § 3 K.p.). Koszty tych badań pokrywa pracodawca, podobnie jak koszty badań wstępnych.

Badania na podstawie skierowania

Zakres i tryb przeprowadzania badań profilaktycznych określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 607). Skierowanie na badania lekarskie wydane przez pracodawcę powinno zawierać dane wymienione w tym rozporządzeniu, m.in. informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy, na którym/których jest zatrudniony/przeniesiony pracownik czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów tych czynników.

Skierowanie na badanie jest wydawane w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania. Jednak z uwagi na to, że jeden egzemplarz skierowania należy wpiąć do akt osobowych, a jeden powinien otrzymać lekarz medycyny pracy, trzeba przyjąć, że w sumie powinny być wydane trzy egzemplarze skierowania.

Badania i szkolenia dla zleceniobiorcy

Obowiązek stosowania przepisów prawa pracy formalnie nie dotyczy osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa o pracę. Nie oznacza to jednak, że pracownicy cywilnoprawni są całkowicie pozbawieni gwarancji bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w skład których wchodzi m.in. zapewnienie badań profilaktycznych i szkoleń bhp.

Zgodnie z art. 304 K.p. pracodawca ma obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, o których mowa w art. 207 § 2 K.p., także osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. na umowie zlecenia), w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.