Ocena ryzyka zawodowego

Jednym z istotniejszych obowiązków pracodawcy w zakresie bhp jest ocena, dokumentowanie i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą, a także stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko (art. 226 K.p.).

Dla ustalenia zakresu, treści i charakteru obowiązków pracodawcy wynikających z powyższego przepisu, kluczowe jest wyjaśnienie pojęcia ryzyka zawodowego. Zostało ono zdefiniowane w § 2 pkt 7 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

W praktyce ocena ryzyka zawodowego oznacza systematyczne identyfikowanie, monitorowanie i badanie wszystkich aspektów pracy w celu określenia związanych z nią zagrożeń mogących spowodować wypadek przy pracy, chorobę lub złe samopoczucie pracownika i stwierdzenia czy zagrożenia te mogą być wyeliminowane, a jeżeli nie, to jakie środki ochrony powinny być zastosowane, aby ograniczyć wynikające z nich ryzyko.

Jak wynika z definicji legalnej ryzyka zawodowego, dla jego identyfikacji szczególnie istotna będzie wiedza pracodawcy na temat zagrożeń zawodowych. Według tej definicji nie można ich ograniczać wyłącznie do środowiska pracy, lecz należy dostrzegać je także w sposobach wykonywania pracy.

Istnieje wiele metod szacowania ryzyka zawodowego, m.in.: Risk Score, PHA (Preliminary Hazard Analysis), czy według Polskiej Normy PN-N-18002:2011 "Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego". Z uwagi na fakt, że pracodawca ma pełną dowolność w zakresie wyboru metody, może wybrać tę, jaka będzie najbardziej adekwatna do prowadzonej działalności, organizacji pracy, występujących zagrożeń itp.

Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy pracodawca powinien wykorzystywać w szczególności informacje dotyczące:

• lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań,
• osób, pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem osób szczególnie podatnych na oddzia­ływanie zagrożeń, takich jak np. kobiety w ciąży, młodociani, pracownicy starsi, osoby niepełnosprawne, dla których często celowe jest ustalanie szczególnych kryteriów dopuszczalności ryzyka zawodowego,
• stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych,
• wykonywanych zadań, czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby (z uwzględnieniem zadań nieprodukcyjnych, takich jak np. konserwacja maszyn lub sprzątanie stanowiska pracy),
• stosowanych środków ochrony,
• wypadków przy pracy oraz zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
• chorób zawodowych oraz innych dolegliwości zdrowotnych występujących na analizowanych i podobnych stanowiskach pracy.

Źródłami tych informacji mogą być:

• dane techniczne o stosowanych na stanowisku pracy maszynach i urządzeniach,
• dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe,
• wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a także uciążliwych, występujących na stanowisku pracy,
• dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
• dokumentacja dotycząca chorób zawodowych i innych chorób związanych z pracą,
• karty charakterystyk substancji chemicznych itp.

W każdym przypadku konieczne jest przeprowadzenie wywiadów z pracownikami zatrudnionymi na ocenianych stanowiskach pracy, w celu pozyskania informacji o dostrzeganych przez nich zagrożeniach oraz ewentualnych dolegliwościach wynikających z wykonywania pracy.

Ocenie ryzyka zawodowego podlegają wszystkie stanowiska pracy w danym zakładzie pracy. W celu usprawnienia przebiegu oceny i skrócenia czasu jej przeprowadzania można pogrupować stanowiska pracy, na których praca wykonywana jest w tych samych warunkach, i na których występują te same zagrożenia. Ocena nie musi być wówczas przeprowadzana dla każdego z tych stanowisk z osobna.