Ocena ryzyka zawodowego

Jednym z istotniejszych obowiązków pracodawcy w zakresie bhp jest ocena, dokumentowanie i informowanie pracowników o ryzyku zawodowym związanym z wykonywaną pracą, a także stosowanie niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko (art. 226 K.p.).

Dla ustalenia zakresu, treści i charakteru obowiązków pracodawcy wynikających z powyższego przepisu, kluczowe jest wyjaśnienie pojęcia ryzyka zawodowego. Zostało ono zdefiniowane w § 2 pkt 7 rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

W praktyce ocena ryzyka zawodowego oznacza systematyczne identyfikowanie, monitorowanie i badanie wszystkich aspektów pracy w celu określenia związanych z nią zagrożeń mogących spowodować wypadek przy pracy, chorobę lub złe samopoczucie pracownika i stwierdzenia, czy zagrożenia te mogą być wyelimi­nowane, a jeżeli nie, to jakie środki ochrony powinny być zastosowane, aby ograniczyć wynikające z nich ryzyko.

Jak wynika z definicji legalnej ryzyka zawodowego, dla jego identyfikacji szczególnie istotna będzie wiedza pracodawcy na temat zagrożeń zawodowych. Według tej definicji, nie można ich ograniczać wyłącznie do środowiska pracy, lecz należy widzieć szerzej, dostrzegając je także w sposobach wykonywania pracy.

Istnieje wiele metod szacowania ryzyka zawodowego: Risk Score, PHA (Preliminary Hazard Analysis), Polskiej Normy PN-N-18002:2011 "Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego". Z uwagi na fakt, że pracodawca ma pełną dowolność w zakresie wyboru metody, może wybrać tę, jaka będzie najbardziej adekwatna do prowadzonej działalności, organizacji pracy, występujących zagrożeń itp.

Do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, pracodawca powinien wykorzystywać w szczególności informacje dotyczące:

• lokalizacji stanowiska pracy i/lub realizowanych na nim zadań,
   
• osób pracujących na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem osób szczególnie podatnych na oddzia­ływanie zagrożeń, takich jak np. kobiety w ciąży, młodociani, pracownicy starsi, osoby niepełnosprawne, dla których często celowe jest ustalanie szczególnych kryteriów dopuszczalności ryzyka zawodowego,
   
• stosowanych środków pracy, materiałów i wykonywanych operacji technologicznych,
   
• wykonywanych zadań, czynności oraz sposobu i czasu ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby (z uwzględnieniem zadań nieprodukcyjnych, jak np. konserwacja maszyn lub sprzątanie stanowiska pracy),
   
• stosowanych środków ochrony,
   
• wypadków przy pracy oraz zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
   
• chorób zawodowych oraz innych dolegliwości zdrowotnych występujących na analizowanych i podobnych stanowiskach pracy.

Źródłami tych informacji mogą być:

• dane techniczne o stosowanych na stanowisku pracy maszynach i urządzeniach,
   
• dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe,
   
• wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a także uciążliwych, występujących na stanowisku pracy,
   
• dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych,
   
• dokumentacja dotycząca chorób zawodowych i innych chorób związanych z pracą,
   
• karty charakterystyk substancji chemicznych itp.

W każdym przypadku konieczne jest przeprowadzenie wywiadów z pracownikami zatrudnionymi na ocenianych stanowiskach pracy, w celu pozyskania informacji o dostrzeganych przez nich zagrożeniach oraz ewentualnych dolegliwościach wynikających z wykonywania pracy.

Uwaga! Ocenie ryzyka zawodowego podlegają wszystkie stanowiska pracy w danym zakładzie pracy. Dla usprawnienia przebiegu oceny i skrócenia czasu jej przeprowadzania można pogrupować stanowiska pracy, na których praca wykonywana jest w tych samych warunkach, i na których występują te same zagrożenia. Ocena nie musi być wówczas przeprowadzana dla każdego z tych stanowisk z osobna.

Uzyskane w ten sposób informacje powinny być przeanalizowane w celu zidentyfikowania występujących zagrożeń. Metodę wykorzystywaną do ich identyfikacji należy ustalić w zależności od zakresu oceny i występujących zagrożeń. Wskazane jest, aby do identyfikacji zagrożeń na stanowiskach pracy stosować metody jak najprostsze. Do metod po­wszechnie stosowanych należą przede wszystkim listy kontrolne, które mogą być opracowywane na przykład z wykorzystaniem wykazów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, zawartych w obowiązujących prze­pisach i normach.

Kolejnymi etapami oceny będą oszacowanie i wyznaczenie dopuszczalności ryzyka zawodowego.

Z uwagi na konieczność dokumentowania przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego, pracodawca powinien dopilnować, aby taka dokumentacja uwzględniała w szczególności:

• opis ocenianego stanowiska pracy, a zwłaszcza wyszczególnienie:
   
• stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
   
• wykonywanych zadań,
   
• występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,
   
• stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
   
• osób pracujących na tym stanowisku;
   
• wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
   
• datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.

Z tak sporządzoną dokumentacją należy zapoznać pracownika, który powinien pisemnie potwierdzić ten fakt, a samo potwierdzenie trzeba dołączyć do akt osobowych pracownika. Przekazana informacja pełni istotną rolę, bowiem uświadamia podwładnego o stopniu zagrożenia dla życia i zdrowia w związku z wykonywaną pracą, który mając tę świadomość może podjąć stosowną decyzję co do kontynuowania zatrudnienia.

Niezwykle istotną kwestią jest, aby praca poświęcona na dokonanie ww. oceny nie ograniczała się wyłącznie do sporządzenia dokumentacji. Intencją ustawodawcy jest bowiem, aby stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody oraz organizacja pracy zapewniały zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, a także były zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.

Należy również pamiętać, że ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się okresowo, a także zawsze wtedy, gdy wykorzystywane do jego oceny informacje straciły aktualność w wyniku wprowadzonych zmian (m.in. przy tworzeniu nowych stanowisk pracy, przy wprowadzaniu zmian na stanowiskach pracy, po wprowadzeniu zmian w stosowanych środkach ochronnych itp.).

Powinnością pracodawcy jest nie tylko zapoznanie pracownika z ogólnymi przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także wskazanie na konkretne zagrożenia występujące na stanowisku pracy, na którym pracownik będzie wykonywał swoje obowiązki (por. wyrok SN z 7 czerwca 2011 r., sygn. akt II PK 324/10).